ჩუქების ხელშეკრულება და სამისდღეშიო რჩენის ვალდებულება საქართველოში: სრული სამართლებრივი გზამკვლევი

ჩუქების ხელშეკრულების არსი და სამართლებრივი მნიშვნელობა

ჩუქების ხელშეკრულება საქართველოში წარმოადგენს ერთ-ერთ ყველაზე გავრცელებულ სამართლებრივ ინსტრუმენტს, რომელიც საშუალებას აძლევს ერთ პირს უსასყიდლოდ გადასცეს ქონება ან სხვა საკუთრების უფლება მეორეს. ეს უსასყიდლო გარიგება ეფუძნება იმ პრინციპს, რომ მჩუქებელი უანგაროდ გადმოსცემს დასაჩუქრებულს საკუთრებას მისი თანხმობით.

ჩუქების ხელშეკრულება შეიძლება შეეხებოდეს როგორც მოძრავ, ასევე უძრავ ნივთებს, რაც განსხვავებულად რეგისტრირდება და იფარება სამართლებრივი მოთხოვნებით. უმნიშვნელოვანესია, რომ ჩუქების ხელშეკრულებით გადაცემული ქონება იძენს საკუთრების უფლებით აღიარებას კანონით განსაზღვრულ წესში — მაგალითად, უძრავი ქონების შემთხვევაში საჯარო რეესტრში რეგისტრაციის შედეგად.

ჩუქების ხელშეკრულების ფორმის დაცვა საქართველოში

ჩუქების ხელშეკრულების ფორმა და ფორმალური მოთხოვნები განსხვავდება ქონების ტიპის მიხედვით:

  • მოძრავი ქონება — ჩუქება ითვლება დადებულად ქონების გადაცემის მომენტიდან, მისი ფორმა შეიძლება იყოს ზეპირი, თუმცა პრაქტიკაში მნიშვნელოვანია ნებისმიერი გარიგება იყოს წერილობითო ფორმის.

  • უძრავი ქონება — აუცილებელია ხელშეკრულების შედგენა წერილობით და საჯაროდ დამოწმება ნოტარიუსის მიერ, ასევე საკუთრების უფლების საჯარო რეესტრში რეგისტრაცია.

სამისდღეშიო რჩენა

 ჩუქების გაუქმების და გამოთხოვის საფუძვლები

ჩუქების ხელშეკრულება არ არის შეუქცევადი — არსებობს მკაფიო სამართლებრივი საფუძვლები, რომელთა გამო მჩუქებელს შეუძლია ხელშეკრულების გაუქმება ან გაჩუქებული ქონების გამოთხოვა, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც:

  • ჩუქება განხორციელდა შეცდომით, იძულებით ან ზეწოლის შედეგად;

  • დასაჩუქრებული პირი გამოირჩეოდა უმადურობით ან შეურაცხყოფით მჩუქებლის მიმართ;

  • მჩუქებელი მოულოდნელად მძიმე სოციალურ მდგომარეობაში აღმოჩნდება და არ შეუძლია საკუთარი ან თავზე მყოფი პირების უზრუნველყოფა — ამ შემთხვევაში შეიძლება მოითხოვოს გაჩუქებული ნივთის დაბრუნება, თუ ეს არ დააზარალებს დასაჩუქრებულ პირს.

ამ ცნებათა სამართლებრივი საფუძველი ეყრდნობა სამოქალაქო კოდექსის ნორმებს, რომლებიც ზუსტად განსაზღვრავს როდის და როგორ შეიძლება ხელშეკრულების გაუქმება და გაჩუქებული ქონების გამოთხოვა.

სამისდღეშიო რჩენის ხელშეკრულების ზოგადი მიმოხილვა

სამისდღეში რჩენა საქართველოში წარმოადგენს ხელშეკრულებას, რომლის მიხედვითაც ერთი პირი ვალდებულია სიცოცხლის ბოლომდე უზრუნველყოს მეორე პირი ფულადი ან ნატურალური სახით (კვება, საცხოვრებელი, მოვლა და სხვა).

ამ ხელშეკრულების მთავარი არსი მდგომარეობს იმაში, რომ მარჩენალს (საჭიროების შემთხვევაში) გადაეცემა ქონება, ხოლო სარჩოს უფლება აქვს სიცოცხლის ბოლომდე მიიღოს უწყვეტი დახმარება და მოვლა.

სამისდღეში რჩენის ხელშეკრულება საჭიროებს წერილობით ფორმას, უძრავი ქონების გადაცემის შემთხვევაში — ნოტარიულ დამოწმებას. მისი მიზანია მხარეთა უფლებებისა და ვალდებულებების დაწესება, მათ შორის ქონების გასხვისების შეზღუდვა, სარჩოს დაცვის უზრუნველყოფა და სარჩოს გარდაცვალების შემდეგ ვალდებულების მემკვიდრეებზე გადასვლა.

სამისდღეში რჩენის ხელშეკრულების გაუქმების საფუძვლები საქართველოში განისაზღვრება როგორც მხარეთა შორის ურთიერთობის გაუარესებითა და აუტანელი მდგომარეობით, ასევე მარჩენალის მძიმე სოციალურ-ფინანსური მდგომარეობითა და მემკვიდრის უარის შემთხვევაში. ეს საფუძვლები უზრუნველყოფს, რომ ხელშეკრულება არ გაგრძელდეს იმ ვითარებაში, სადაც მისი გაგრძელება ორივე მხარისთვის ან ერთი მხარისთვის მიუღებელი ან შეუძლებელია, და უზრუნველყოფს სამართლიანობასა და სოციალური დაცვის ელემენტებს.

განსხვავება სამისდღეშიო რჩენისა და ჩუქების ხელშეკრულებას შორის

სამისდღეში რჩენა და ჩუქების ხელშეკრულება საქართველოს სამოქალაქო სამართალში ორი განსხვავებული სამართლებრივი ინსტრუმენტია, რომლებიც ქონების გადაცემასა და სხვა სარგებელს გულისხმობს, მაგრამ მიზნებით, სამართლებრივი შედეგებითა და პირობებით მნიშვნელოვნად განსხვავდებიან.

 ჩუქების ხელშეკრულება წარმოადგენს გარიგებას, რომლის მიხედვითაც ერთი პირი უსასყიდლოდ გადასცემს მეორეს საკუთრების უფლებით ქონებას ან სხვა ფასეულობას, რაც იწვევს საკუთრების უფლების უშუალო და საბოლოო გადასვლას. ის გამოიყენება უძრავ და მოძრავ ქონებაზე და მისი დადება ხშირად საჭიროებს წერილობით ფორმას და ნოტარიზაციას. სამისდღეში რჩენა კი ხელშეკრულებაა, რომლის მიხედვითაც ერთი პირი ვალდებულია მთელი სიცოცხლის მანძილზე უზრუნველყოს მეორე პირი ნატურალური ან ფულადი სახით დახმარებით, როგორიცაა კვება, საცხოვრებელი ან მოვლა. ეს ხელშეკრულება მიზნად ისახავს სარჩოს კეთილდღეობის შენარჩუნებას და მისი შინაარსი უფრო ფართო სოციალური და მოვლითი ხასიათისაა, ვიდრე საკუთრების გადაცემა. გარდა ამისა, სამისდღეშიო რჩენის ხელშეკრულების დროს სარჩოს ქონების თავისუფალი განკარგვა შეზღუდულია და ხშირად საჭიროებს წერილობით ფორმას და ნოტარიზაციას. 

ამ ორი ინსტრუმენტის შორის მთავარი განსხვავებაა ხელშეკრულების მიზნებში და სამართლებრივ შედეგებში: ჩუქება არის უსასყიდლო ქონების გადაცემა საკუთრების უფლებით, ხოლო სამისდღეში რჩენა გულისხმობს სიცოცხლის განმავლობაში დახმარებისა და მოვლის უზრუნველყოფას, სადაც ქონების გადაცემა არის ხელშეკრულების სანაცვლო გარანტია, თუმცა არ იწვევს საკუთრების თავისუფალ განკარგვას. ამგვარად, თითოეული ინსტრუმენტი გამოიყენება კონკრეტულ სამართლებრივ და პრაქტიკულ სიტუაციებში და განსხვავდება როგორც ფორმალური მოთხოვნებით, ისე შესაძლებლობებითა და ვალდებულებებით.

დასკვნა

ჩუქების და სამისდღეში რჩენის ხელშეკრულებები არის მნიშვნელოვანი სამართლებრივი ინსტრუმენტები, რომლებიც უზრუნველყოფენ ქონების უსასყიდლოდ გადაცემის სამართლებრივ საფუძველს და სიცოცხლის განმავლობაში დახმარების მიღების უფლებას.

სამისდღეში დარჩენის ვადა წარმოადგენს პრაქტიკულად მნიშვნელოვან უფლებას ჩუქენძარისთვის, რომელიც ეხმარება დასაცავად მისი ნების თავისუფალი გამოხატვის პროცესში და ხელს უწყობს გარიგების უსაფრთხოებას.

ხელშეკრულების დადებისას აუცილებელია ფორმალური მოთხოვნების შესრულება და საჭიროების შემთხვევაში იურიდიული კონსულტაციების მიღება, რათა თავიდან აიცილოთ სამართლებრივი უთანხმოებები და დარღვევები. დაგვიკავშირდით და უზრუნველყოფთ თქვენი უსაფრთხოება და სიმშვიდე.

Follow us on Facebook and Instagram and get updates on Georgian legislation and legal procedures.

Lika Tsintsabadze

Founder of NOMOS Law Firm/Business Lawyer/Attorney at law lika@nomosgeorgia.com